شرایط اجتماعی و فرهنگی عصر امام جعفر صادق علیه السلام در زمان هیچ کدام از امامان وجود نداشته است.

در آن زمان شور و شوق علمی بی سابقه ای در جامعه ی اسلامی به وجود آمده بود و علوم مختلفی در آن دوران پدید آمده بود. علومی مثل علم قرائت قرآن، علم تفسیر، علم حدیث، علم فقه، علم کلام، علم طب، فلسفه، نجوم، ریاضیات و ....

امام صادق علیه السلام با توجه به فرصت مناسب سیاسی که به وجود آمده بود، حوزه ی وسیع علمی و دانشگاه بزرگی به وجود آورد و در رشته های مختلف علوم عقلی و نقلی آن روز، شاگردان بزرگ و برجسته ای مانند: هشام بن حکم، محمد بن مسلم، جابر بن حیّان و ... تربیت کرد که تعداد آنها بالغ بر چهارده هزار نفر می باشد.

هشام بن حکم سی و یک جلد کتاب نوشته و جابر بن حیان بیش از دویست جلد در زمینه ی علوم گوناگون تصنیف کرده. جابر به عنوان پدر علم شیمی مشهور شده است و کتابهایش به زبان های گوناگون اروپایی در قرون وسطی ترجمه شده.

شاگردان امام صادق علیه السلام منحصر به شیعیان نبودند و از پیروان سنّت و جماعت نیز از محضر آن حضرت برخوردار می شدند. در رأس آنها « ابو حنیفه نعمان بن ثابت » قرار دارد که دو سال شاگرد امام بوده و می گوید: « لو لا السّنتان لهلک نعمان » اگر آن دو سال نبود نعمان هلاک می شد.

عصر امام صادق علیه السلام عصر برخورد اندیشه ها و پیدایش فرق و مذاهب مختلف بود و به همین دلیل شبهات و اشکالات گوناگونی پدید می آمد، به همین دلیل امام جهت معرفی اسلام و مبانی تشیّع؛ مناظرات متعدد و پرهیجانی با سران و پیروان این فرقه ها و مسلک ها داشت و طی آنها با استدلال های متین و منطق استوار، پوچی عقاید آنان و برتری مکتب اسلام را ثابت می کرد.

پ . ن :

1. منبع نوشته های فوق کتاب ( سیره ی پیشوایان ) تألیف آقای مهدی پیشوایی می باشد. این کتاب علاوه بر بیان زندگی ائمه ی معصومین علیهم السلام، به تحلیل زندگی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایشان نیز پرداخته است.

2. آنچه نوشتم فقط قطره ای از دریای دانشگاه امام صادق علیه السلام بود.